Skip to Content

Látum $X$ vera mengi og $\odot$ vera tvístæða reikniaðgerð á $X$. Sagt er að reikniaðgerðin $\odot$ sé víxlin eða fullnægi víxlreglunni ef fyrir sérhver stök $x, y \in X$ gildir að \[ x \odot y = y \odot x. \]

Látum $X$ vera mengi og $\odot$ vera tvístæða reikniaðgerð á $X$. Sagt er að reikniaðgerðin $\odot$ sé tengin eða fullnægi tengireglunni ef fyrir sérhver stök $x, y, z \in X$ gildir að \[ (x \odot y) \odot z = x \odot (y \odot z). \]

Látum $n$ vera náttúrulega tölu og $X, X_1, X_2, \ldots, X_n$ vera mengi. Vörpun af gerðinni \[ \odot: X_1 \times X_2 \times \cdots \times X_n \to X \] kallast reikniaðgerð á $X$ og talan $n$ kallast stæðafjöldi hennar.

Strik sem hefur báða endapunkta sína á hring kallast strengur í hringnum. Ef strengurinn liggur í gegnum miðju hringsins þá kallast hann miðstrengur og lengd miðstrengsins kallast þvermál hringsins. Hringur með geisla $r$ hefur þvermál $2r$.

Ef $f: X \to Y$ og $g: Y \to Z$ eru andhverfanlegar varpanir, þá er samskeytingin $g \circ f: X \to Z$ andhverfanleg og andhverfa hennar $(g \circ f)^{-1}: Z \to X$ er gefin með jöfnunni \[ (g \circ f)^{-1} = f^{-1} \circ g^{-1}. \]

Sagt er að vörpun $f: X \to Y$ sé gagntæk ef hún er bæði eintæk og átæk. Venn-myndin að neðan sýnir gagntæka vörpun $f: X \to Y$ því hún er bæði eintæk, þ.e. varpar ólíkum stökum úr $X$ í ólík stök úr $Y$, og átæk, þ.e. sérhvert stak úr $Y$ er gildi vörpunarinnar $f$.

Sagt er að vörpun $f: X \to Y$ sé átæk ef myndin $f(X)$ og bakmengið $Y$ eru sama mengið, þ.e. ef $f(X) = Y$.

Látum $f: X \to Y$ vera vörpun. Ef $f$ varpar ólíkum stökum úr skilgreiningarmenginu $X$ í ólík stök úr bakmenginu $Y$, þ.e. ef fyrir sérhver $x_1, x_2 \in X$ með $x_1 \neq x_2$ gildir að $f(x_1) \neq f(x_2)$, er sagt að $f$ sé eintæk.

Að $f$ varpi ólíkum stökum úr $X$ í ólík stök úr $Y$ má einnig orða svo að ef $f$ varpar tveimur stökum $x_1$ og $x_2$ úr $X$ í sama stakið úr $Y$, þá verði $x_1$ og $x_2$ að vera sama stakið. Með öðrum orðum er $f$ eintæk ef og aðeins ef fyrir sérhver $x_1, x_2 \in X$ með $f(x_1) = f(x_2)$ gildir að $x_1 = x_2$.

Látum $f: X \to Y$ vera vörpun. Sagt er að $f$ sé andhverfanleg ef til er vörpun $g: Y \to X$ þannig að samskeyting varpananna $f$ og $g$ annars vegar og $g$ og $f$ hins vegar sé viðeigandi samsemdarvörpun, þ.e. \[ g \circ f = \mathrm{id}_X \quad \text{og} \quad f \circ g = \mathrm{id}_Y. \quad (\ast) \]

Látum $f: X \to Y$ og $g: Y \to Z$ vera varpanir. Vörpunin $g \circ f: X \to Z$ sem skilgreind er með forskriftinni $(g \circ f)(x) = g(f(x))$ kallast samskeyting varpananna $f$ og $g$. Með öðrum orðum varpar $g \circ f$ sérhverju staki $x \in X$ í stakið $g(f(x)) \in Z$, sem fæst með því að beita fyrst vörpuninni $f$ á stakið $x$ og síðan vörpuninni $g$ á stakið $f(x)$.

Syndicate content